Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nêu rõ, trong bối cảnh thế giới và trong nước đang thay đổi nhanh chóng hiện nay, có nhiều thách thức và cơ hội đan xen, nhìn vào thực trạng hoạt động của khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) vừa qua, việc Thủ tướng Chính phủ quyết định tổ chức hội nghị ngày hôm nay có một ý nghĩa hết sức quan trọng, nhất là tại thời điểm mà Chính phủ đang nỗ lực triển khai thực hiện Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế nhanh hiện nay.

Trong giai đoạn 5 năm qua, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành khá đầy đủ, đồng bộ các cơ chế, chính sách điều chỉnh hoạt động của DNNN, tạo khung khổ pháp lý để các DNNN tổ chức triển khai hoạt động sản xuất kinh doanh và đã đạt được một số kết quả quan trọng.

Cụ thể, DNNN đang nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, công nghệ, nhân lực chất lượng cao; có doanh thu và đóng góp đáng kể vào thu ngân sách nhà nước. Chỉ riêng các DN 100% vốn nhà nước đang nắm giữ khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ DN trên thị trường. Theo tính toán sơ bộ, tổng tài sản của khối DNNN theo giá trị sổ sách năm 2021 khoảng 4 triệu tỷ đồng; quy mô tài sản bình quân của 1 DNNN khoảng 4.100 tỷ đồng, cao gấp 10 lần DN FDI và gấp 109 lần DN tư nhân trong nước.

Quang cảnh hội nghị

Về hiệu quả sản xuất kinh doanh, tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu bình quân cả giai đoạn 2016 - 2020 là 10,46%, cao hơn mức lãi suất ngân hàng trong giai đoạn; tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên tổng tài sản bình quân là 4,87%, cao hơn khối DN tư nhân trong nước là 1,26%.

Về đóng góp cho NSNN, DNNN đóng góp 28% tổng số thuế và các khoản phải nộp NSNN. Số thuế và các khoản phải nộp bình quân của DNNN là 576 tỷ đồng, gấp 43 lần DN có vốn đầu tư nước ngoài và 14 lần DN dân doanh.

Về hiệu suất sử dụng lao động, khu vực DNNN đạt 18,9 lần; tiếp đến là khu vực DN tư nhân trong nước 17,0 lần và thấp nhất là khu vực FDI với 13,0 lần.

Cùng với đó, DNNN đóng vai trò chi phối trong một số ngành, lĩnh vực quan trọng như: dầu khí, điện lực, tài chính, ngân hàng, viễn thông, hạ tầng giao thông… DNNN có vai trò lớn trong sản xuất, cung ứng các sản phẩm, dịch vụ công ích; đóng góp quan trọng trong xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng.

Thể chế phân bổ, sử dụng nguồn lực ở doanh nghiệp nhà nước không còn phù hợp

Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng đánh giá kết quả hoạt động và đóng góp của khối DNNN trong thời gian qua vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Các tập đoàn, tổng công ty về cơ bản chưa thực hiện được vai trò dẫn dắt, tạo động lực đối với nền kinh tế. Thực tế cho thấy trong những năm gần đây, DNNN tuy nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế, nhưng không có các dự án đầu tư phát triển quy mô đủ lớn tạo động lực bứt phá, sức lan tỏa.

Khu vực DNNN tiếp tục có xu hướng giảm dần quy mô và tỷ lệ đóng góp ở tất cả các chỉ tiêu về hiệu quả trong giai đoạn 2016-2021. Các DNNN nhìn chung đang có chỉ số nợ cao nhất trong các loại hình DN; chỉ hoạt động hiệu quả ở rất ít ngành, lĩnh vực có lợi thế tự nhiên như khai thác khoáng sản, dầu khí hoặc viễn thông, tài chính-ngân hàng.

Năng lực cạnh tranh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của các DNNN quy mô lớn vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước.

“Hoạt động của DNNN nhìn chung còn thiên về ”hướng nội”. Các chỉ tiêu, kế hoạch của DNNN còn thiên về lượng, chưa chú trọng đến chất. Công tác đổi mới quản trị DN triển khai chậm, chưa thực sự tiệm cận theo các nguyên tắc và thông lệ quốc tế tốt”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói.

Trong DNNN, chế độ đãi ngộ và xử lý trách nhiệm cơ bản vẫn áp dụng như đối với công chức, viên chức nhà nước, không tạo được động lực khuyến khích người lao động, nhất là cán bộ quản lý, dám chủ động, đổi mới sáng tạo trong quản lý, điều hành DN.

Việc thực hiện các dự án đầu tư mới của DNNN trong thời gian qua không được thúc đẩy. Trong giai đoạn 2016 - 2020 vừa qua, rất ít dự án, công trình mới có quy mô lớn của DNNN được khởi công.

Đặc biệt, việc tái cơ cấu toàn diện DNNN vẫn mang tính hình thức, mới chủ yếu tập trung sắp xếp, cổ phần hoá, thoái vốn để có cơ cấu hợp lý hơn, mà chưa chú trọng thực hiện các định hướng, giải pháp đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, nguồn nhân lực chất lượng cao và một chiến lược kinh doanh dài hạn có tính khả thi cao.

Nhìn lại những bài học kinh nghiệm giai đoạn vừa qua, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, để phát triển đất nước nhanh và bền vững, cần phải huy động và tập trung được nguồn lực tại DNNN cho đầu tư phát triển. Thực tế cho thấy, DNNN đang nắm giữ, quản lý và sử dụng nguồn lực lớn của đất nước; nhưng lại chưa huy động và tập trung được nguồn lưc đó cho những dự án đầu tư chiến lược, những mục tiêu ưu tiên phát triển của DNNN nói riêng và của đất nước nói chung. Thể chế quản lý, phân bổ và sử dụng nguồn lực ở DNNN rõ ràng không còn phù hợp.

Đồng thời, phải lựa chọn, bổ nhiệm đội ngũ quản lý DNNN có trình độ, kinh nghiệm quản lý đẳng cấp khu vực và toàn cầu; đồng thời, có chế độ tiền lương và lợi ích khác tương ứng với năng lực và kết quả quản trị…

Từ tình hình trên, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng kỳ vọng, sau hội nghị này, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sẽ có những quyết sách quan trọng, căn cơ để có thể “cởi trói”, tạo động lực mạnh mẽ, khơi thông nguồn lực để DNNN có thể đóng góp nhiều hơn nữa đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới.

Tiếp tục chương trình, hội nghị đã nghe tham luận của các bộ, ngành, địa phương và hiến kế đóng góp ý kiến của các tập đoàn, tổng công ty DNNN nhằm kịp thời tháo gỡ các khó khăn, rào cản để tiếp tục đổi mới, tăng cường hiệu quả hoạt động của khu vực kinh tế nòng cốt này./.